Εκπαιδευτικό κίνημα: μπορεί να βρει καινούργιο βηματισμό;
Του Νίκου Τσούλια
Έχουμε μπει για καλά μέσα στα μονοπάτια της
κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας, αλλά δε φαίνεται από πουθενά κάποια
πεδίο προοπτικής, κάποιος δρόμος υπέρβασης της κρίσης. Και έτσι ενώ
βιώνουμε με έντονο και πολλοί με δραματικό τρόπο την βαρυσυννεφιά
της οικονομικής ασφυξίας, παραμένουμε, πολίτες και κοινωνικά κινήματα,
σε κατάσταση στασιμότητας. Χρησιμοποιούμε εργαλεία σκέψης της προ κρίσης
περιόδου και όχι μόνο δεν ανιχνεύουμε την επόμενη φάση της ιστορίας,
αλλά ακόμα χειρότερα δεν φαίνεται να είναι στο συλλογισμό μας η επόμενη
φάση.
Παραμένουμε εδώ και τέσσερα χρόνια στις
διαπιστώσεις, στις καταγγελίες, στις εύκολες ηθικολογίες, στην έκφραση
θυμού και οργής, στην ακινησία. Ουσιαστικά ζούμε την αμηχανία μας, την
αμηχανία της ελληνικής κοινωνίας μπροστά σε ένα ιστορικής διάστασης
πρόβλημα, χωρίς να έχουμε κάποιον οδηγό στην όλη συμπεριφορά μας.
Παρακολουθούμε τις εκάστοτε εξαγγελίες γεμίζοντας από αγανάκτηση και η
όλη μας προσπάθεια τείνει να κατανοήσει το ποια είναι η καλύτερη κίνηση
εντός της κρίσης, το ποια θα είναι η προσωπική και ατελέσφορη κίνηση (αν
πρέπει να βγω στη σύνταξη, αν εκείνο ή το άλλο), παραγνωρίζοντας την απτή πραγματικότητα ότι κάθε μέρα είναι άλλη μέρα, ότι είναι διαφορετική μέρα και ότι ως εκ τούτου δεν έχει νόημα η άλφα ή η βήτα απόφαση αφού δεν παράγει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού τα πάντα είναι ρευστά, τα πάντα κινούνται στο σκοτάδι.
Αλλά για να βγούμε από την κρίση – κατά τη γνώμη μου – οφείλουμε να κατακτήσουμε μερικές σταθερές:
1) Η κρίση είναι κρίση του καπιταλισμού, είναι κρίση δομική του
συστήματός του, είναι κρίση κέρδους του κεφαλαίου και εμφανίζεται ως
κρίσης χρέους στις χώρες λόγω υπερσυγκέντρωσης των οικονομικών πόρων στα
χέρια των λίγων. 2) Η κρίση αυτή μετασχηματίσθηκε ως κρίση της χώρας
μας (φυσικά και άλλων χωρών) και ως τέτοια θα τη βιώσουμε, δεν θα δούμε
μια κρίση – αποδυνάμωση του κεφαλαίου, αλλά μια κρίση – επίθεση του
κεφαλαίου εναντίον των εργαζομένων μέσω των πρωτόγνωρου τύπου
τοκογλυφικών δανεισμών. Η κρίση δεν είναι προσωρινή και η λύση της δεν
θα προκύψει από κάποια πολιτική απόφαση ούτε από κάποιες αλλαγές στην
κυβερνητική πλειοψηφία. Αν με τις εκλογές λύναμε την κρίση, θα κάναμε
τις εκλογές κάθε τόσο. 3) Θα βγούμε από την κρίση αλλαγμένοι και
μετασχηματισμένοι. Δεν θα είμαστε οι ίδιοι, πρόσωπα και θεσμοί. Έτσι
συνέβαινε σε όλες τις δύσκολες περιόδους της ιστορικής πολύπαθης
διαδρομής του νεοελληνικού κράτους. Θα βγούμε με άλλα πολιτισμικά
χαρακτηριστικά, με άλλες αντιλήψεις και νοοτροπίες, με άλλους
προβληματισμούς.
Αν αυτά ισχύουν – έστω σε κάποιο βαθμό -, τότε
οφείλουμε να καλωσορίσουμε τις μεταλλαγές μας και να τις προκαλέσουμε το
συντομότερο. Να μετατρέψουμε το κυρίαρχο καταναλωτικό μας μοντέλο σε
παραγωγικό μοντέλο, να μετατρέψουμε τα πολιτικά μας γραφειοκρατικά
κόμματα σε θεσμούς δημοκρατικούς, σε θεσμούς ουσιαστικής πολιτικής
παρέμβασης, σε θεσμούς που θα εκφράζουν τα πραγματικά μας κοινωνικά και
ιδεολογικά συμφέροντα και όχι τις «τακτοποιήσεις μας και τις
διευθετήσεις μας». Να δώσουμε νέο περιεχόμενο στα κοινωνικά μας
κινήματα, πιο αποτελεσματικό και πιο δημιουργικό.
Σήμερα ο ρόλος του εκπαιδευτικού κινήματος
είναι διπλός: α) να υπερασπίσει την υπόθεση της Δημόσιας και Δωρεάν
Παιδείας και το status των εκπαιδευτικών και β) να αναπτύξει δομές και
λειτουργίες ανατροπής της παρακμιακής κατάστασης, να αναλάβει
πρωτοβουλίες στήριξης των οικονομικά πιο ρημαζόμενων κοινωνικών
στρωμάτων. Να εγκαταλείψει τα εργαλεία ανάλυσης και δράσης που είχε σε
περιόδους διεκδίκησης και βελτίωσης του εισοδήματος, απλά γιατί δεν
επαρκούν. Ας προσεγγίσουμε κάποια στοιχεία του.
α. Κάποιες παραταξιακές ομάδες θεωρούν ότι με δύο
εργαλεία: τις καταλήψεις και τις απεργίες διάρκειας θα δώσουν λύσεις.
Άραγε είναι τόσο δύσκολο να κατανοηθεί ότι η ιστορία δεν προχωρά με τόσο
απλουστευμένες προσεγγίσεις, ότι μια τέτοια πρωτόγονη σκέψη του τύπου
«καταλήψεις – απεργίες διάρκειας» δεν αφορά κανέναν, ότι δεν συσπειρώνει
ούτε αυτούς που την εκφέρουν, ότι συνιστά μια ακινησία, ότι είναι
παλιάς – προ κρίσης κοπής – που κάποτε απλώς εξυπηρετούσε τον
ανταγωνισμό των αριστερών κυρίως ρευμάτων στο ποιος είναι «πιο
αγωνιστικός»;
β. Η σύσταση και η ζωντάνια των κοινωνικών
κινημάτων εδράζεται στον εσωτερικό διάλογο, στην αυτοκριτική και στη
σύνθεση των απόψεων. Είναι εντυπωσιακό το εξής γεγονός. Ενώ θα
περιμέναμε η κρίση να λειτουργήσει ως παράγοντας «πλησιάσματος» των
παρατάξεων, έτσι ώστε να δημιουργούνται εύκολα συνθέσεις επί του
περιεχόμενου ενός προγράμματος δράσης, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Κάθε παράταξη θεωρεί ότι κατέχει την αλήθεια – ωσάν η αλήθεια να μην
είναι μια κοινωνική κατασκευή και επομένως προϊόν σύνθεσης – και
λιθοβολεί όλες τις άλλες με περισσή ευκολία! Έτσι το όλο σύστημά μας
διατρέχεται από αντίληψη και πρακτική πολιτικού αυτισμού και παραμένει
ένα σύστημα βαθιά αυτο-αναφορικό χωρίς να ανοίγει καμιά χαραμάδα
προοπτικής. Είναι ενδεικτικό το εξής γεγονός. Ενώ τα παλιότερα χρόνια οι
συνελεύσεις μας αποσκοπούσαν στη διαδικασία προτάσεων και ψηφοφοριών,
έτσι ώστε να προκύπτει ένα σώμα αποφάσεων, τώρα δεν μπαίνουμε καν στον κόπο, απλώς τα στελέχη των παρατάξεων εξαπολύουν μύδρους εναντίον των άλλων.
Αν θέλαμε μάλιστα να προσδιορίσουμε τη
στοχοθεσία ενός τέτοιας νοοτροπίας στελέχους για τις ανάγκες μιας
Γενικής Συνέλευσης, η συνταγή είναι φοβερά απλή. Εξαπολύεις μύδρους κατά
του καπιταλισμού, κατά του συστήματος, κατά της κυβέρνησης, κατά όλων
εκείνων που δεν συμφωνούν μαζί σου – αλλά ακόμα και αν συμφωνούν μάλλον
το προσπερνάς γιατί προτιμάς την καθαρότητα της γραμμής σου -,
μαυρίζεις όσο πιο πολύ τα ούτως ή άλλως κατάμαυρα μέτρα της κρίσης,
πιάνεις όλα τα θέματα έτσι ώστε ο κάθε εκπαιδευτικός να βλέπει και το
πιο ειδικό κομμάτι του μέσα στο κάτοπτρο αναφοράς και ολοκληρώνεις με
κορώνες επαναστατικού χαρακτήρα προσδοκώντας στο χειροκρότημα των μελών
της παρατάξεώς του. Κάπως έτσι η κρίση έχει ενσωματώσει το όλο σκηνικό
της συλλογικότητάς μας. Και δεν χρειάζεται καμιά περισπούδαστη ανάλυση,
αρκεί να δούμε το πώς αποχωρούν οι εκπαιδευτικοί από τις συνελεύσεις και όχι μόνο όσοι δεν είναι ενταγμένοι στα παραταξιακά ρεύματα αλλά και οι ενταγμένοι σ’ αυτά.
Τα κοινωνικά κινήματα, όπου γης και όπου χρόνου
αλλά και το εκπαιδευτικό κίνημα στη χώρα μας στη μακρά ιστορική τους
διαδρομή είχαν ως σηματωρό τη θέση να ερμηνεύουν την ουσία των δρώμενων,
να παράγουν γεγονότα και όχι απλώς να ερμηνεύουν και μάλιστα μονοπαραταξιακά τα γεγονότα που δημιουργούν άλλοι και προπάντων να ανοίγουν καινούργιους δρόμους
με τόλμη και ριζοσπαστισμό για να προωθήσουν πραγματικά την υπόθεση του
δημόσιου σχολείου και τα συμφέροντα των εκπαιδευτικών. Ποτέ δεν ήταν
εύκολο. Αλλά πάντα το τολμούσαν. Αυτή είναι η πρόκληση των καιρών μας.
Ποια θα μπορούσαν να είναι τα συστατικά στοιχεία
μιας υπερβατικής πρότασης για το εκπαιδευτικό κίνημα; Θα το
επιχειρήσουμε σε επόμενο άρθρο, χωρίς καμιά αίσθηση βεβαιότητας, χωρίς
καμιά αντίληψη κατοχής της αλήθειας, αλλά με θεώρηση σχετικότητας της
πρότασης και ως μιας απλής γνώμης που οφείλει να κριθεί και ενδεχομένως
να διασταυρωθεί στα γόνιμο έδαφος της συλλογικής μας αφήγησης.
